Lêkolîna Têgihîştinên Çewt ên Empîrîk di Lêkolînên Zanistî de

Zanista jiyanê zanisteke xwezayî ye ku li ser ceribandinan hatiye avakirin. Di sedsala borî de, zanyaran qanûnên bingehîn ên jiyanê, wekî avahiya helîksa ducarî ya DNAyê, mekanîzmayên rêkxistina genan, fonksiyonên proteînê, û heta rêyên sînyala hucreyî, bi rêbazên ceribandinî eşkere kirine. Lêbelê, tam ji ber ku zanistên jiyanê pir bi ceribandinan ve girêdayî ne, di lêkolînê de "xeletiyên empîrîk" jî hêsan e - zêde girêdayîbûn an jî bikaranîna xelet a daneyên empîrîk, di heman demê de ku pêwîstiya avakirina teorîk, sînorkirinên metodolojîk û sedemên hişk paşguh dikin. Îro, em ê bi hev re çend xeletiyên empîrîk ên hevpar di lêkolîna zanistên jiyanê de bikolin:

Dane Rastî ne: Têgihîştineke Mutleq a Encamên Ceribandinê

Di lêkolînên biyolojiya molekulî de, daneyên ceribandinê pir caran wekî 'delîlên bêqusûr' têne hesibandin. Gelek lêkolîner meyla dikin ku encamên ceribandinê rasterast bikin encamên teorîk. Lêbelê, encamên ceribandinê pir caran ji hêla faktorên cûrbecûr ve têne bandor kirin wekî şert û mercên ceribandinê, paqijiya nimûneyê, hesasiyeta tespîtkirinê û xeletiyên teknîkî. Ya herî gelemperî qirêjbûna erênî di PCR-ya hejmarî ya fluoresansê de ye. Ji ber cîh û şert û mercên ceribandinê yên sînorkirî di piraniya laboratuarên lêkolînê de, hêsan e ku bibe sedema qirêjbûna aerosolê ya hilberên PCR. Ev pir caran dibe sedema ku nimûneyên qirêj nirxên Ct yên pir kêmtir ji rewşa rastîn di dema PCR-ya hejmarî ya fluoresansê ya paşîn de bimeşînin. Ger encamên ceribandinê yên xelet ji bo analîzê bêyî cudahî werin bikar anîn, ew ê tenê bibe sedema encamên xelet. Di destpêka sedsala 20-an de, zanyaran bi rêya ceribandinan kifş kirin ku navika şaneyê mîqdarek mezin ji proteînan dihewîne, lê pêkhateya DNA-yê yekane ye û xuya dike ku "naveroka agahdariya hindik" heye. Ji ber vê yekê, gelek kesan gihîştin wê encamê ku "divê agahdariya genetîkî di proteînan de hebe." Ev bi rastî "encamek maqûl" bû ku li ser bingeha ezmûna wê demê ye. Heta sala 1944an Oswald Avery rêze ceribandinên rast pêk neanî û cara yekem îspat kir ku ne proteîn, lê DNA ye, ku hilgirê rastîn ê mîrasgirtinê ye. Ev wekî xala destpêkê ya biyolojiya molekulî tê zanîn. Ev jî nîşan dide ku her çend zanista jiyanê zanistek xwezayî ye ku li ser ceribandinan hatiye avakirin jî, ceribandinên taybetî pir caran ji hêla rêze faktorên wekî sêwirana ceribandinê û amûrên teknîkî ve têne sînordar kirin. Tenê xwe dispêrin encamên ceribandinê bêyî derxistina mantiqî, dikare bi hêsanî lêkolîna zanistî ji rê derxe.

Giştîkirin: giştîkirina daneyên herêmî bo qalibên gerdûnî

Aloziya diyardeyên jiyanê diyar dike ku encamek ceribandinê ya yekane pir caran tenê rewşê di çarçoveyek taybetî de nîşan dide. Lê gelek lêkolîner meyla dikin ku diyardeyên ku di rêzek şaneyê, organîzmayek model, an tewra komek nimûne an ceribandinan de têne dîtin, bi lez û bez li ser tevahiya mirov an cureyên din giştî bikin. Gotinek hevpar ku di laboratuwarê de tê bihîstin ev e: 'Min cara borî baş kir, lê ez vê carê nekarîm bigihîjim.' Ev mînaka herî gelemperî ya dermankirina daneyên herêmî wekî qalibek gerdûnî ye. Dema ku ceribandinên dubare bi gelek komên nimûneyan ji komên cûda têne kirin, ev rewş meyla çêbûna wê heye. Lêkolîner dikarin bifikirin ku wan hin "qaîdeya gerdûnî" kifş kirine, lê di rastiyê de, ew tenê xeyalek şert û mercên ceribandinê yên cûda ye ku li ser daneyan hatine danîn. Ev celeb 'pozîtîfên xelet ên teknîkî' di lêkolîna çîpa genê ya destpêkê de pir gelemperî bû, û naha ew carinan di teknolojiyên hilberîna bilind de jî wekî rêzkirina şaneya yekane çêdibe.

Raporkirina Bijartî: pêşkêşkirina tenê daneyên ku li gorî bendewariyan in

Pêşkêşkirina daneyên bijartî yek ji xeletiyên empîrîk ên herî gelemperî lê di heman demê de xeternak e di lêkolîna biyolojiya molekulî de. Lêkolîner meyla dikin ku daneyên ku li gorî hîpotezên ne, paşguh bikin an jî kêm bikin, û tenê encamên ceribandinê yên "serkeftî" radigihînin, bi vî rengî peyzajek lêkolînê ya mantiqî ya hevgirtî lê berevajî diafirînin. Ev jî yek ji xeletiyên herî gelemperî ye ku mirov di xebata lêkolîna zanistî ya pratîkî de dikin. Ew di destpêka ceribandinê de encamên hêvîkirî pêşwext destnîşan dikin, û piştî ku ceribandin qediya, ew tenê li ser encamên ceribandinê yên ku li gorî bendewariyan in disekinin, û rasterast encamên ku li gorî bendewariyan nabin wekî "xeletiyên ceribandinê" an "xeletiyên operasyonê" ji holê radikin. Ev fîlterkirina daneyên bijartî tenê dê bibe sedema encamên teorîk ên xelet. Ev pêvajo bi piranî ne bi mebest e, lê tevgerek binhişmend a lêkolîneran e, lê pir caran dibe sedema encamên cidîtir. Xwediyê Xelata Nobelê Linus Pauling carekê bawer dikir ku vîtamîna C ya dozek bilind dikare penceşêrê derman bike û vê nêrînê bi daneyên ceribandinê yên zû "îspat kir". Lê ceribandinên klînîkî yên berfireh ên paşê nîşan dan ku ev encam ne aram in û nayên dubarekirin. Hin ceribandin tewra nîşan didin ku vîtamîna C dikare mudaxeleyî dermankirina kevneşopî bike. Lê heta roja îro, hejmareke mezin ji dezgehên medyayê yên xweser hene ku daneyên ceribandinî yên orîjînal ên Nas Bowling vedibêjin da ku teoriya qaşo yekalî ya dermankirina Vc ji bo penceşêrê pêşve bibin, ku bandorek mezin li ser dermankirina normal a nexweşên penceşêrê dike.

Vegera bo ruhê empîrîzmê û derbasbûna wê

Esasê zanista jiyanê zanisteke xwezayî ye ku li ser ceribandinan hatiye avakirin. Divê ceribandin wekî amûrek ji bo verastkirina teorîk werin bikar anîn, ne wekî bingehek mantiqî ji bo şûna deduksiyona teorîk. Derketina holê ya xeletiyên empîrîk pir caran ji baweriya kor a lêkolîneran bi daneyên ceribandinê û nebûna nirxandina li ser ramana teorîk û metodolojiyê derdikeve holê.
Tecrube tenê pîvana nirxandina rastbûna teoriyekê ye, lê ew nikare şûna ramana teorîk bigire. Pêşveçûna lêkolînên zanistî ne tenê bi berhevkirina daneyan, lê di heman demê de bi rêberiya rasyonel û mantiqa zelal ve jî girêdayî ye. Di warê biyolojiya molekulî ya ku bi lez pêş dikeve de, tenê bi baştirkirina domdar a hişkbûna sêwirana ceribandinê, analîza sîstematîk û ramana rexnegir em dikarin ji ketina nav dafika empîrîzmê dûr bisekinin û ber bi têgihîştina zanistî ya rastîn ve biçin.